Mindfulness kan helpen bij het verminderen en voorkomen van depressie bij tieners. Ook kan het de aandacht en het reguleren van emoties bevorderen.
Mindfulness krijgt steeds vastere voet in het hoger onderwijs, na eerdere introductie in het primair en voortgezet onderwijs. De vraag is of docenten en studenten voordeel hebben bij deze vorm van ‘present moment awareness’. Kleinschalig onderzoek onder docenten en studenten op de Haagse Hogeschool laat zien dat mindfulnesstraining met name een positief effect heeft op de mate van concentratie.
“Mindfulness heeft me geholpen bij het waarnemen en dan een stapje terug te doen.”
Mindfulness is hot. In veel domeinen wordt er op dit moment een link gelegd naar hoe zaken meer ‘mindful’ zouden kunnen worden opgepakt. Zoals eerder in het tijdschrift 'Onderwijs Innovatie' is beschreven (OI 1, maart 2014) kan mindfulness helpen bij het verminderen en voorkomen van depressie bij tieners. Ook kan het de aandacht en het reguleren van emoties bevorderen. In het primair en voortgezet onderwijs is een beweging op gang gekomen om mindfulness een plek te geven, genaamd Mentale Fitheid 2020.
Zo werd bijvoorbeeld tijdens de landelijke discussie over de toekomst van het basis- en voortgezet onderwijs, Onderwijs2032, mindfulness door het werkveld vaak genoemd als onderdeel van het toekomstige curriculum.
Mindfulness krijgt ook in het hoger onderwijs steeds meer aandacht. Zo biedt Hogeschool Utrecht de minor ‘Mindful communiceren’ aan, kent de Universiteit van Amsterdam het keuzevak Mindfulness en is er een ruim trainingsaanbod voor studenten en/of docenten (onder andere bij de Hogeschool Arnhem en Nijmegen, Fontys Eindhoven, Avans en de TU Delft). Ook binnen de Haagse Hogeschool (HHs) is er aandacht voor mindfulness. In de training ‘Omgaan met stress’, die door studentpsychologen wordt aangeboden, worden elementen van mindfulness ingezet.
De Nederlandse vertaling van mindfulness die de betekenis het best weergeeft is ‘opmerkzaamheid’. Volgens de grondlegger van de mindfulness based stress reduction training (MBSR), Jon Kabat-Zinn, betekent mindfulness ‘present moment awareness’ (2000). Mindfulness houdt in dat men op een speciale manier aandacht geeft aan de ervaringen in het hier en nu: doelbewust, op het moment zelf en niet-oordelend.
Bij het trainen van mindfulness wordt een andere houding tegenover spontaan opkomende gedachten, gevoelens en gewaarwordingen geoefend: mindful betekent dat iemand zich bewust is van wat er op dat moment is. Het tegenovergestelde is als iemand in gedachten verzonken is en zich mee laat slepen door gedachten over de toekomst, of overdenkingen van wat er gebeurd is.
Naast een positief verband tussen mindfulness en stressmanagement laat steeds meer onderzoek zien dat er mogelijk positieve verbanden zijn tussen het beoefenen van mindfulness en concentratie, leren, creativiteit en probleemoplossend vermogen. Allemaal relevante capaciteiten voor het hoger beroepsonderwijs.
Hoewel het aanbod van MBSR-trainingen binnen het hoger onderwijs in opkomst is, is nog weinig onderzoek gedaan naar de invloed van mindfulness based interventies in de hogeschoolcontext. Wat bijvoorbeeld niet zo eenduidig is, is of mindfulness een meerwaarde heeft in relatie tot studiegedrag en onderwijskwaliteit.
Dit is de aanleiding geweest voor onderzoekers van de HHs om die meerwaarde van mindfulness verder te onderzoeken in de hogeschoolsetting. De onderzoekers hebben zich daarbij toegelegd op de theorie van Rechtschaffen, die vier wegen beschrijft om mindfulness binnen het (hoger) onderwijs vorm te geven:
In de onderzoeksopzet hebben tien docenten uit verschillende faculteiten van de HHs de MBSR-training gevolgd en twaalf eerstejaars International Business Management Studiesstudenten hebben tijdens een zesweekse workshopserie kennisgemaakt en geoefend met mindfulness. In deze opzet werden punt 1 (docenttraining) en punt 2 (studenttraining) direct aan de orde gesteld. Vervolgens is, door middel van brainstormsessies, explorerend onderzoek uitgevoerd naar de vraag hoe mindfulness ook via de twee andere wegen (punt 3 en 4) geïntegreerd kan worden binnen de HHs.
“Situaties leiden minder tot stress of stressgevoelens. Je wilt ook niet weg uit die situatie, omdat je het gewoon accepteert. Ik kan nu beter sturen in plaats van dat het me overkomt.”
Uit individuele interviews die gehouden zijn met de studenten bleek dat zij de invloed van mindfulness op een aantal domeinen hebben ervaren (zie box 1).
Uit gesprekken met docenten zijn drie domeinen naar voren gekomen waarop zij merkbare veranderingen hebben gesignaleerd als gevolg van de MBSR-training (zie box 2). Lees meer over de opbrengsten in bijgevoegd document onderaan de pagina.
Document 'De meerwaarde van mindfulness in het hbo'
Aansluitend op de trainingssessies zijn brainstormsessies met docenten georganiseerd over de wijze waarop mindfulness binnen de HHs vorm zou moeten krijgen. De opbrengsten van deze sessies zijn ook voorgelegd aan een aantal IBMS-studenten die de workshopseries hebben gevolgd. De ideeën die hieruit voort kwamen waren divers en omvatten alle vier de mogelijke wegen.
Zo ontstond het idee om een keuzevak Mindfulness aan te bieden of, meer geïntegreerd, de mogelijkheid te bieden om de opleiding in een mindful variant te volgen. Het beeld dat hieruit naar voren kwam was dat de best passende vorm en plek van mindfulness binnen de Haagse Hogeschool verschilt per opleiding en afhankelijk is van met welk doel mindfulness ingezet wordt. Zo kan mindfulness worden ingezet om het welbevinden van studenten of docenten te bevorderen, of om de interactie tussen student en docent te verbeteren.
Een ander doel kan zijn om studenten studievaardigheden bij te brengen, of anders dat er door middel van mindfulness een open houding wordt gestimuleerd, wat een waardevolle kwaliteit is van burgerschap en voorwaardelijk lijkt te zijn voor bildung / persoonlijkheidsvorming. De resultaten van dit onderzoek en de brainstormsessies geven voldoende aanleiding om deze verkenning, hoe mindfulness van meerwaarde kan zijn binnen het hoger onderwijs, voort te zetten. Bij de HHs wordt op dit moment bekeken welk vervolg hieraan gegeven zal worden.
Reacties en vragen over dit artikel kunnen gestuurd worden naar:
Haagse Hogeschool