"De energietransitie is van ons allemaal"
Klimaatverandering, afname van biodiversiteit en milieuvervuiling zijn uitvloeisels van hoe we nu omspringen met energie, grondstoffen en materialen. Willen we de wereld leefbaar houden - en bouwen aan een duurzame leefomgeving en veerkrachtige samenleving - dan zijn transities noodzakelijk. Een lastige opgave, omdat ze complex zijn en er diverse belangen spelen. Integraal samenwerken moet in ieder geval een van de vereisten zijn, bepleiten lector Composiet Rogier Nijssen en Perica Savanović lector Gebouwde Omgeving bij Hogeschool Inholland.
Ga direct naar:
Factoren die transitie bemoeilijken | Integrale samenwerking
"Bij de komst van nieuwe industrieën en energievormen ontstaat een soort ‘cowboymarkt’. Er zijn altijd mensen die er geld inzien, waardoor prijzen omhooggaan."
Om tot een duurzame leefomgeving en veerkrachtige samenleving te komen zijn verschillende transities nodig. De energietransitie – het uitbannen van fossiele brandstoffen - is de meest tastbare van allemaal. Ook de materialentransitie - het uitbannen van materialen (net als producten en constructies) die je ergens in een van de fasen van de levensduur niet kunt hergebruiken - spreekt tot de verbeelding. Uit met aardgas en plastic dus; in met nieuwe technieken. Maar zo simpel is het natuurlijk niet. De oplossing kan niet alleen vanuit technologie komen. Daar is ook aanpassing op vele andere vlakken voor nodig. “De energietransitie is van ons allemaal”, benadrukken Perica Savanović en Rogier Nijssen.
Wat je niet (alleen) met techniek kunt oplossen, is onder meer de netcongestie. Rogier gaat daar dieper op in: “We hebben niet genoeg koper in de grond om al die energie die we duurzaam opwekken op de plek van bestemming te brengen. Er wordt hard aan gewerkt, maar er zijn enkele bottlenecks. Zoals: er zijn heel weinig mensen beschikbaar die daadwerkelijk kabels kunnen leggen. Dat is de krapte op de arbeidsmarkt. En de andere is: als je bijvoorbeeld een onderstation wilt installeren, dan gaan daar jaren aan vergunningsprocedure overheen. Dit deel van de energietransitie is dus geen technisch probleem; want die technologie is gewoon beschikbaar. We weten al jaren hoe we kabels moeten leggen.”
Rogier ziet nog een andere factor die een drempel op werpt: “Dat is de hebberigheid van mensen en bedrijven wanneer er nieuwe industrieën, nieuwe energievormen, nieuwe producten opstaan die op de een of andere manier aan elkaar moeten worden geknoopt. Je ziet dan vaak in het begin een soort van ‘cowboymarkt’ ontstaan. Die leidt ertoe dat prijzen van energie en producten juist omhoog kunnen gaan. Want iedereen wil een klein stuk van de taart.”
"Altijd op zoek gaan naar het gemeenschappelijke belang is niet per se noodzakelijk; als je maar inziet wat het belang is voor de andere partij. Zo kun je gezamenlijk stappen zetten richting een transitie."
"Bekijk projecten vanuit een integraal perspectief en gebruik ze als een ontwikkelomgeving. Experimenteer en leer."
Natuurlijk streven veel producenten van nieuwe producten naar rendement in elke processtap, sommigen worden puur gedreven door efficiency. Wat niet altijd ten goede komt aan een duurzame transitie, geeft Rogier aan. “Natuurlijk is het belangrijk wat je rendement is, maar uiteindelijk gaat het erom: ben ik ergens olie aan het oppompen of een heel groot gat in de grond aan het maken? Je moet vooral blijven nadenken: “Wat is de impact van al die dingen op m'n omgeving?”
Om tot een doorbraak in de transitie te komen, is een blik op het grotere geheel nodig, met een integrale aanpak, menen Rogier en Perica. Perica: “Binnen de woningbouw zie je heel vaak deeloplossingen die op zichzelf duurzaam zijn, maar bij elkaar zo'n grote mate van investering en ruimtegebruik vergen, dat het uiteindelijk vanuit integraal perspectief niet duurzaam blijkt te zijn. Daarom pleit ik ervoor dat we integraal naar innovatie en ontwikkeling in de praktijk kijken. Vanuit de opgave zelf, maar ook vanuit de samenwerking met andere partijen die het uiteindelijk mogelijk moeten maken.” Een voorbeeld is door met planologen te kijken naar hoe een energiesysteem in de omgeving kan worden ingepast. Zij bekijken het vraagstuk niet vanuit techniek, maar hun blik is er met name op gericht een comfortabele en gezonde leefomgeving te creëren voor en mét bewoners.
Vaak wordt nog gedacht dat alle neuzen dezelfde kant uit moeten staan en er één gemeenschappelijk belang moet worden gediend. Daar is Perica het niet mee eens: “Je moet partijen bij elkaar brengen, zodat ze als katalysator voor elkaar dienen om tot nieuwe aanpak, diensten en producten te komen. Altijd op zoek gaan naar het gemeenschappelijke belang is niet per se noodzakelijk; als je maar leert wat het belang voor de andere partij is. Je gebruikt die leerervaring om nieuwe stappen te zetten in de goede richting.”
"Door een optimistische houding – die studenten van nature meebrengen - kan het hele systeem rondom een transitie positief worden beïnvloed."
De samenwerking moet niet alleen binnen het werkveld en de overheid plaatsvinden, maar juist ook met onderwijs en onderzoek, meent Perica. “Het bij elkaar brengen van partijen, kan heel goed in praktijkgericht onderzoek. Je gaat werken in 'quadruple helix'. Dus met partijen van overheden, van bedrijfsleven, vanuit kennisinstellingen en ook gebruikers. Op die manier breng je ze bewust bij elkaar. Je werkt samen aan een concrete opgave met concrete belangen. ” Rogier benoemt: “Kijk naar het vraagstuk van de ‘cowboymarkt’. Door je daar gezamenlijk over te buigen, kun je daarop normen en regelgeving ontwikkelen.”
Rogier en Perica kiezen daarbij voor actiegedreven onderzoek: dat je door het plegen van interventies kijkt wat voor effect ze hebben en op basis daarvan leert en aanpast.
Je beschouwt concrete bouwprojecten als ontwikkelomgevingen, geeft Perica aan. “Dus niet alleen maar als toepassingsomgevingen van bewezen technologie. Op basis van de nieuwe voorstellen ontwikkel, verken, experimenteer én leer je. Je maakt vertaalslagen naar verbeteringen die ook direct doorwerken in het onderwijs. Je bekijkt het dus vanuit een integraal perspectief.”
Rogier meent dat een positieve houding ook een goede aanjager is binnen transities. Het optimisme van studenten kun je daarbij goed gebruiken. “Of eigenlijk: de vanzelfsprekendheid waarmee zij oplossingen zien. Zij zijn niet gehinderd door ‘wat al jaren de norm is’. Een van onze studenten onderzocht of een dragende constructie van koolstofvezel gemaakt kon worden, in plaats van beton en staal. Daarbij niet gehinderd door enig pessimisme over de toepassing van composiet en alle moeilijke dingen die daarbij komen kijken. Hij kwam erachter dat de hele draagconstructie van een kantoortoren 96% lichter werd. Dat heeft natuurlijk veel invloed op hoeveel je moet onderheien en wat voor hijskranen je nodig hebt. Daar wordt het hele systeem positief door beïnvloed.”
De kern van het verhaal van Rogier en Perica is dat de energietransitie alleen kan slagen als we gaan inzien dat de energietransitie van ons allemaal is. Alleen dan kunnen we vanuit een andere dynamiek kijken naar mogelijkheden en de samenwerking anders vormgeven. Door optimistisch te blijven, te leren van ieders belangen en over alle grenzen heen te kijken, gaan we gezamenlijk op weg naar een veerkrachtige en duurzame toekomst.
"Studenten zijn niet gehinderd door wat 'al jaren de norm is'. Dat heeft een positieve invloed op het vinden van oplossingen."
Rogier Nijssen en Perica Savanović zijn beide lectoren bij Hogeschool Inholland; Rogier bij het lectoraat Composiet, Perica bij lectoraat Gebouwde Omgeving. In de podcastaflevering van Onderzoekers over de Toekomst gaan ze in gesprek over een integrale aanpak voor betere transities naar een duurzame toekomst.