"We hoeven jongeren niet te repareren."
Racisme en ongelijkheid, oorlog en woningcrisis. Het raakt jongeren ongewoon hard. Kunnen zij nog wel veerkrachtig opgroeien? Ja, maar dan moeten overheid en politiek het pleidooi van zelfredzaamheid overboord gooien en bestaanszekerheid gaan garanderen op een gelijkwaardige manier.
Ook is er een rol voor pedagogisch professionals. Zij moeten afstappen van het idee dat jongeren moeten worden gerepareerd; geef ze liever steun bij wat ze al goed kunnen. Dat stelt Femke Kaulingfreks, lector Jeugd en Samenleving bij Hogeschool Inholland.
"Veerkracht gaat in de basis over hoe jij als individu omgaat met uitdagingen in het leven."
Bij tegenwind knakken als een rietje, of meebewegen op het ritme van de wind. Dat is veerkracht in de natuur. Maar hoe zit dat eigenlijk bij mensen, of nog specifieker: jongeren?
Veerkracht is gebaseerd op drie niveaus die met elkaar samenhangen: het individu, de directe omgeving én de samenleving, meent Femke. “Veerkracht gaat in de basis over: hoe jij als individu omgaat met uitdagingen in het leven. Of eigenlijk: de mate waarin jij in staat bent om met uitdagingen om te gaan. Jongeren zitten in een levensfase waarin ze enorm in ontwikkeling zijn. Tussen de kindertijd en de volwassenheid in. Hier komen ze grote en kleine uitdagingen tegen. Hoe veerkrachtig ze hiermee omgaan, heeft deels te maken met hun individuele competenties en karaktereigenschappen. Maar vlak de omgeving en de samenleving niet uit, deze zijn van grote invloed.”
Femke onderzoekt binnen het lectoraat Jeugd en Samenleving hoe jongeren ondersteund kunnen worden in het ontwikkelen van een veerkrachtige identiteit. “Het levenspad van jongeren wordt beïnvloed door grote maatschappelijke ontwikkelingen. En die zijn op dit moment best wel negatief en zorgelijk,” zegt ze. “Veel Amsterdamse jongeren die wij spreken voor ons onderzoek zeggen: ‘Ik zie het gewoon echt niet voor me dat ik later zelfstandig een woning kan vinden in mijn eigen stad.’ En dan komen daar ook nog eens grote mondiale crisissen bij, zoals de coronacrisis en de oorlog in Oekraïne. Dat ligt heel erg buiten de scope van wat jongeren zelf nog kunnen overzien. Waarin ze zelf kunnen handelen.”
"Als pedagogisch professional is het bevorderen van veerkracht het belangrijkste. Help jongeren om hun steunsysteem in kaart te brengen. Ga met ze in gesprek over wat er in hun omgeving voor handen is om met hun uitdagingen om te gaan.”
"Het is belangrijk dat jongeren gestimuleerd worden om veerkrachtig om te gaan met kleine uitdagingen."
Daarom moeten de politiek en de overheid jongeren bijstaan in hun veerkracht. “Het pleidooi van zelfredzaamheid, wat lang in beleid en politiek centraal heeft gestaan, moet echt overboord. De overheid moet bestaanszekerheid gaan garanderen op een gelijkwaardige manier. Via betaalbare huisvesting, een waardig minimumloon, goede omgang met arbeidscontracten. En toegang tot onderwijs. Die enorme studieschulden die jongeren hebben opgebouwd, hebben veel consequenties. Zonder gegarandeerde bestaanszekerheid kun je vechten wat je wilt in je eentje. Maar je zult onevenredig veel obstakels blijven tegenkomen. De overheid mag jongeren in een achtergestelde positie niet aan hun lot overlaten.”
Daarnaast gaat het erom dat jongeren gestimuleerd worden om met kleine uitdagingen veerkrachtig om te gaan. Femke meent dat pedagogische organisaties nog (te) weinig doen op het gebied van veerkracht. “Veel organisaties werken nog steeds probleemgericht. Binnen de gespecialiseerde jeugdzorg, maar ook binnen het onderwijs. Het gaat wel heel vaak over: wat is er mis met jongeren? En hoe kunnen we ze repareren? Daar zit iets normatiefs in; een bepaald beeld van wat dan normaal of gezond opgroeien is. Het gaat uit van deficiëntie, een gebrek of een afwijking. Terwijl als je de positieve insteek kiest het veel meer gaat over: waar zit jouw kracht? Hoe ‘rijk’ is jouw omgeving? En hoe kunnen we datgene wat goed gaat versterken? Op die manier kan je de veerkracht bevorderen.”
Als (jeugdzorg)professional kun je veel doen om veerkracht te bevorderen. Daarbij is volgens Femke het allerbelangrijkst: “Help jongeren om hun steunsysteem in kaart te brengen. Ga met ze in gesprek over: Wat is er allemaal in jouw omgeving voor handen om met jouw uitdagingen om te gaan? Help ze om hulpbronnen te identificeren. Die kunnen heel verschillend zijn: denk aan mensen uit hun netwerk, regelingen vanuit de overheid - zoals huursubsidie - of (materiële) voorzieningen. Is er bijvoorbeeld een jongerencentrum in de buurt waar je als jongere ook huiswerk kunt maken? Prettig als jij uit een groot gezin komt en thuis geen eigen kamer hebt. We hebben in coronatijd gezien dat dit soort praktische voorzieningen voor veel jongeren belangrijk zijn. Laat ze dus niet alleen naar hun eigen handelen kijken. Maak ze juist bewust van wat er in hun omgeving voor handen is.”
De kern van Femkes verhaal is: spreek jongeren aan op hun kracht. Daarbij zijn een goede basis (door bestaanszekerheid vanuit de overheid) en toegang tot de juiste tools in hun eigen netwerk en omgeving (aangereikt vanuit de pedagogische professional) essentieel om jongeren veerkrachtig te laten opgroeien. Dan is ‘repareren’ helemaal niet nodig. Femke: “We zijn met z’n allen verantwoordelijk voor elkaar. Zoals het gezegde luidt: ‘It takes a village to raise a child’.”
"We zijn samen verantwoordelijk voor elkaar. It takes a village to raise a child."
Femke Kaulingfreks is lector bij Jeugd en Samenleving, lectoraat van Hogeschool Inholland. Ze houdt zich in haar lectoraat bezig met complexe en actuele maatschappelijke vraagstukken rondom opgroeien en opvoeden. Meer horen over Femkes visie op de rol van professionals bij veerkracht van jongeren? Luister dan de podcast Onderzoekers over de Toekomst.
Als lector Jeugd en Samenleving doet Femke onderzoek naar veerkracht bij jongeren. Wil je hier meer over weten? Bekijk hier interessante onderzoeken en resultaten over het thema Veerkrachtig opgroeien.