De transitie naar kringlooplandbouw gebeurt pas als haar verdienvermogen voldoende concurreert met het oude systeem. Daarom is het belangrijk om het verdienvermogen van de businessmodellen van kringlooplandbouw te versterken. Zo krijgen ze meer concurrentiekracht, worden ze aantrekkelijker voor de rest van de sector en versnellen ze de transitie.
In dit project zochten we kritische succesfactoren voor verdienvermogen van kringlooplandbouw en berekenden we de impact daarvan op het verdienvermogen. Ten eerste keken we in het agrarisch bedrijf naar wat boeren en tuinders zelf kunnen doen om hun businessmodel te versterken. Ten tweede keken we vanuit het perspectief van de keten, en dan met name de rol van de zakelijke dienstverlening: hoe kan zij de organisatiemodellen van de kringlooplandbouw versterken? Hoe neemt zij haar rol in het omgaan met de risico’s en financieringsvraagstukken van kringlooplandbouw? En ten derde keken we vanuit een gebiedsbenadering. Hoe kunnen boeren, tuinders en hun gebiedspartners (overheden, Land- en Tuinbouworganisaties en milieuorganisaties) bijdragen aan het oplossen van gebiedsvraagstukken en zorgen dat daar ook een beloning tegenover staat?
We rekenden aan verdienvermogen. Hoe concurrerend zijn de businessmodellen van de kringloopland- en tuinbouw? Hoezeer kunnen agrariërs in kringlooplandbouw hun verdienvermogen vergroten? En wat betekent dat voor de transitie naar kringlooplandbouw?
Inmiddels is dit project afgerond en hebben we de resultaten en conclusies in beeld gebracht. Is er voldoende verdienvermogen voor kringlooplandbouw? Nu nog niet. Maar ons onderzoek legt wel een aantal belangrijke barrières en kansen bloot, en legt de basis voor een verdere transitieagenda.
Lees hier meer over de resultaten en conclusies
Doel is om de beroepspraktijk (agrarische ondernemer, diens erfbetreders en publieke en private ketenpartners), het onderwijs (mbo, hbo en lll) en de onderzoeksgemeenschap handelingsperspectief te bieden voor het versterken van verdienvermogen. Zo maken we best practices van kringlooplandbouw vertaalbaar naar het versterken van verdienvermogen.
We hebben op drie niveaus gekeken naar handelingsperspectieven. Allereerst vanuit het boerenerf en vanuit de kas, samen met ketenpartners. Ten tweede vanuit de rol en organisatie van de keten, en de zakelijke dienstverlening die nieuwe ketens mogelijk maakt. En tot slot vanuit het gebied en gebiedsprocessen waar kringlooplandbouw een oplossing kan zijn voor gebiedsspecifieke vraagstukken.
Hieronder lees je de samengevatte hoofdconclusies.
Voor kringlooplandbouw is een vorm van ondernemerschap nodig die boeren en tuinders in staat stelt kansen te herkennen, over de juiste competenties en middelen te beschikken om die kansen te benutten, en toegang te krijgen tot wat daarvoor nodig is. Het is daarom aan te bevelen om meer aandacht te besteden aan het ontwikkelen van dit ondernemerschap. Tegelijkertijd blijft duidelijk dat het gebrek aan financiële prikkels en de aanwezigheid van financiële risico’s een aanzienlijke barrière vormen. Hoeveel er ook wordt aangejaagd en gestimuleerd, zonder financiële zekerheden zal er weinig veranderen.
Uit ons project bleek dat steeds meer ketenpartijen belang hechten aan verduurzaming in de productie, bijvoorbeeld vanwege de verplichting tot duurzaamheidsrapportage (CSRD). Tegelijkertijd zijn eerdere pogingen om duurzame akkerbouwketens op te zetten mislukt, zoals bij Stichting Veldleeuwerik,. Kunnen ketenstrategieën een transformatieve verandering richting duurzame landbouw teweegbrengen? Ons onderzoek suggereert dat deze strategieën zeker kunnen bijdragen, maar alleen in combinatie met aanvullende maatregelen om het verdienvermogen te versterken.
Ons onderzoek toont aan dat gebiedsprocessen zeker kunnen bijdragen aan het versterken van het verdienvermogen van kringlooplandbouw. Bovendien bieden ze meer mogelijkheden voor maatwerk en het realiseren van maatschappelijke meerwaarde dan landelijk beleid. Om deze resultaten te behalen, moeten echter enkele voorwaarden worden vervuld. Zo is het belangrijk rekening te houden met vertrouwen en historische context. Daarnaast moet de gebiedsopgave meer omvatten dan slechts een optelsom van beleidsopgaven. Verder dient de beloning structureel te zijn en gericht op daadwerkelijk geleverde diensten, terwijl grondbeschikbaarheid moet worden ingezet voor passende oplossingen.
Circulariteit is rendabel, maar niet altijd financieel. Wanneer we ecologische en sociale waarden in de berekening meenemen, blijkt dat duurzaamheid en circulariteit niet alleen waarde toevoegen voor de ondernemer, maar ook voor de keten, het gebied en de maatschappij als geheel.
Duurzaam ondernemen en werken aan circulariteit vereist niet per se grote financiële investeringen, maar wel aandacht en bewustzijn. Het kan soms leiden tot lagere inkomsten, maar ook tot besparingen. Lagere kosten in combinatie met stabiele inkomsten zorgen uiteindelijk voor een positieve financiële balans.
Daarnaast creëert duurzaam ondernemen ecologische en sociale waarde, ook al zijn deze vaak lastig of niet in geld uit te drukken. Zelfs wanneer we streven naar het hanteren van de true price, blijft het lastig deze waarde volledig in euro's te vangen.
"Als we de cashflow die kringloopland- en tuinbouw genereert inzichtelijk kunnen maken in de jaarrekening van de agrarische ondernemers, verwacht ik dat dit een stimulans is voor verdere verduurzaming. Naast economische waarden, worden ook sociale en ecologische waarden zo zichtbaar op de jaarrekening."
Het project 'Kennis voor Verdienvermogen: Cash naar de Kringloop' combineerde kwalitatieve en kwantitatieve methoden. Het kwalitatieve deel van het onderzoek ging over de verkenning van en het experimenteren met kritische succesfactoren voor verdienvermogen. Het kwantitatieve deel berekende de invloed van (combinaties van) verschillende kritische succesfactoren voor verdienvermogen. Dat begon bij een toetsing van het baseline verdienvermogen van transitiegerichte businessmodellen en vervolgens, per kritische succesfactor, het effect daarvan op het verdienvermogen.
De hogescholen hebben de ambitie met praktijkgericht onderzoek bij te dragen aan de Sustainable Development Goals. In samenwerking met praktijkpartners willen ze nieuwe kennis ontwikkelen om met de outcomes het onderwijs en de praktijk te verrijken. Denk aan toepasbare kennis voor leiderschapssessies en aan toepasbare onderwijsmaterialen uit masterclasses.
Voor doorwerking schreven we een eindrapport met alle verzamelde lessen. Daarin gaan we in op het versterken van verdienvermogen en welke combinatie van kritische succesfactoren afdoende is om de best practices van de kringlooplandbouw te doen doorbreken. We hebben ook een aantal bijeenkomsten georganiseerd, zoals een symposium en workshops voor het werkveld. Ook voor de onderwijsgemeenschap deelden we de kennis en gaven we studenten de ruimte te participeren in het onderzoek.
Het lectoraat Finance & Accountancy wil het circulaire denken stimuleren en gaat op zoek naar de kansen die het biedt en deelt dit met het bedrijfsleven en het onderwijs. De wereld verandert immers: langzaam verdwijnen traditionele businessmodellen en zie je nieuwe modellen ontstaan. Nieuwe kansen en mogelijkheden die je dwingen tot andere manieren van financieren, samenwerking en eigenaarschap. Vanuit de onderzoekslijn Investeren in circulaire land- en tuinbouw zet het lectoraat in op de crossover tussen de agrarische sector en circulaire economie en de daarbij horende businessmodellen.
We betrokken het werkveld actief door samen met de onderzoekers naar de jaarrekening te kijken. In de jaarrekening wilden we de cashflow zichtbaar maken die de kringloopland- en tuinbouw zichtbaar maakt (en niet zichtbaar wordt bij gangbare land- en tuinbouw).
