In Nederland is er een grote wens om bewoners, ondernemers, gebruikers en andere belanghebbenden meer te betrekken bij beleids- en planvorming. In de praktijk blijkt participatie van belanghebbenden moeilijk: ondanks goede intenties en zorgvuldige opgezette processen haken veel mensen af en voelen zich niet gehoord. Participatiemoeheid treedt op, vaak bij alle betrokken partijen.
Hoe kunnen we dit verbeteren en collectief eigenaarschap creëren voor de complexe maatschappelijke opgaven waar we voor staan? Er zijn geen simpele oplossingen voor uitdagingen als leefbaarheid in buurten of de stikstofcrisis. Niemand heeft de wijsheid in pacht: kennis en kunde zijn verspreid over verschillende mensen, die elkaar vaak niet eens kennen. Het systeem is zo complex dat niemand het volledig overziet. Hoe kom je dan samen tot werkbare plannen en voer je die effectief uit?
Kurt Lewin, de actieonderzoeker, stelde: “If you truly want to understand something, try to change it.” Dat is de kern van het onderzoeksproject Partnercipatie. Door gezamenlijk problemen aan te pakken, ontstaan waardevolle leerervaringen en vooruitgang. Participatie betekent hier niet alleen meepraten, maar vooral meedenken en meewerken. Wat werkt en wat niet, ontdek je door interventies samen te ontwerpen, uit te voeren en te evalueren, geheel volgens de principes van Design Thinking. Niet ‘zij’ moeten iets doen, maar ‘wij’ zetten samen stappen.
Dit project vraagt om diverse partners: gelijkwaardig, maar complementair. Sommigen brengen expertise in, anderen beslissingsbevoegdheid, weer anderen netwerken of uitvoerende kracht. Echte verandering ontstaat wanneer alle partijen actief bijdragen als partners.
Een centrale vraag binnen dit onderzoek is hoe (co)design, partnerschap en deep democracy kunnen bijdragen aan collectief eigenaarschap. Dit vraagt om een actiegerichte aanpak waarbij onderzoekers van Inholland niet alleen analyseren, maar ook direct meedoen: ze faciliteren workshops en co-creatiesessies en testen in de praktijk welke methoden het beste werken.
We werken met iteratieve experimenten: kleinschalige interventies die steeds worden geëvalueerd en bijgestuurd. Dit betekent dat we niet vooraf een vaststaand model hanteren, maar juist samen met betrokkenen ontdekken welke werkvormen echt effect hebben. Zo brengen we theorie en praktijk dichter bij elkaar en bouwen we gezamenlijk aan een duurzaam en rechtvaardig participatiemodel.
In de binnenstad van Amsterdam spelen talloze maatschappelijke vraagstukken die zich lenen voor iteratieve experimenten. Een belangrijk thema is de afvalproblematiek, die diverse uitdagingen met zich meebrengt. Ondergrondse containers zijn geen optie vanwege de kwetsbare kades, terwijl het ophalen van vuilniszakken veel ongedierte aantrekt. Daarnaast laten toeristen veel afval achter op straat, en fietswrakken verrommelen het stadsbeeld.
Als gevolg van dit project zijn vanuit Stadshart Top al diverse verbeterinitiatieven gestart, zoals Clean Up Your City, waarbij bewoners gezamenlijk zwerfafval opruimen, en Walken Schoon, dat al honderden fietswrakken heeft verwijderd en zo heeft bijgedragen aan een nettere openbare ruimte.
"Het aanjagen van collectief eigenaarschap in een buurt waar van alles speelt, hartje Amsterdam: hoe doe je dat? Een spannende zoektocht waarbij we leren door samen met het lectoraat te experimenteren en te reflecteren.”
Vele professionals krijgen te maken met complexe maatschappelijke vraagstukken, waarbij een grote mate van onzekerheid bestaat over wat wenselijk of haalbaar is. Denk in de binnenstad van Amsterdam bijvoorbeeld aan overlast van bezoekers, het horeca- en winkelaanbod dat voornamelijk gericht is op toeristen, het toenemende woningtekort en in het verlengde daarvan de vele daklozen. Ze kunnen deze problemen niet alleen oplossen, maar moeten samenwerken met professionals, gebruikers, bewoners en andere betrokkenen.
Het reguliere onderwijs bereidt studenten nauwelijks voor op dit soort vraagstukken, die een sterk interdisciplinair karakter hebben en meer vergen dan alleen draagvlak. Partnercipatie vraagt niet alleen om draagvlak, maar ook om vaardigheden op het gebied van co-design, het motiveren en activeren van anderen én persoonlijk leiderschap.
We vertalen de inzichten uit dit actieonderzoek naar concrete methoden en onderwijsprogramma’s die onder andere worden toegepast in ARC Living Labs en andere Inholland-labs. Hier werken studenten samen met partners aan praktische oplossingen voor complexe, lokale vraagstukken.
Actieonderzoek vindt plaats ‘in de modder’, en in dit project hebben we ervoor gekozen om (hyper)lokaal te werken in verschillende contexten. Daarom leren we en werken we samen op diverse plekken in Nederland, zowel in het sociale domein als in het onderwijs.
Een belangrijke leerplek is de intensieve samenwerking met de Stadshart Top in het centrum van Amsterdam. Actieve bewoners, maatschappelijk betrokken ondernemers, ambtenaren, culturele instellingen en vastgoedeigenaren werken daar samen om het oude stadshart van Amsterdam leefbaarder te maken. Belangrijke partners zijn Stichting Dock en de Gemeente Amsterdam. Daarnaast experimenteren we op andere locaties zoals Delft, Amsterdam-Noord en Osdorp met tijdelijke projecten en sociale innovatie, vaak in samenwerking met sociaal ondernemers en social design-bureaus zoals Being a Designer.
In het onderwijs zijn open-access leermaterialen ontwikkeld via DORP (Design Thinking Open Resources Platform), waarin docenten van verschillende hogescholen samenwerken. Daarnaast leren we in het Inholland-brede ‘Students as Partners’-programma, waar studenten samenwerken aan onderwijsvernieuwing en -verbetering.
Partnercipatie draait om leren hoe je collectief iets ontwerpt dat individuele belangen overstijgt. Het doel is collectief eigenaarschap creëren en zo mensen activeren. Dit project heeft aantoonbaar impact in de praktijk:
