Transitie naar een duurzaam voedselsysteem (NWA)

Het doel van Transitie naar een duurzaam voedselsysteem

Onder de vlag van de Nationale Wetenschapsagenda (NWA) start een breed consortium van 30 wetenschappers uit het wo en hbo samen met een groot aantal bedrijven, NGO’s en innovatieve platforms met het driejarige programma ‘Transitie naar een duurzaam voedselsysteem’.  Het overkoepelende doel van dit project is om te komen tot een beter begrip van het Nederlandse voedselsysteem, een nieuw ontwerp voor een duurzaam toekomstig voedselsysteem en het identificeren en valideren van sturingsmechanismen om de transitie naar zo’n voedselsysteem te realiseren.

De centrale onderzoeksvraag is: wat is een duurzaam voedselsysteem en welke sturingsmechanismen kunnen een transitie naar een duurzaam voedselsysteem in Nederland versnellen? Daarbij richten de onderzoekers zich op de volgende sub-vragen:

1. Hoe kan het huidige Nederlandse voedselsysteem worden gedefinieerd en afgebakend: Wat is de dynamiek en wat zijn de interacties van het huidige voedselsysteem in Nederland? Wat zijn de raakvlakken van het voedselsysteem met aanpalende systemen als water of energie? 
2. Hoe kan een toekomstig duurzaam Nederlands voedselsysteem (met eventuele subsystemen) worden gedefinieerd? Welke nieuwe waardesystemen liggen daaraan ten grondslag; op basis van welke kenmerken wordt hun succes geëvalueerd? 
3. Hoe kan de transitieopgave vorm krijgen in een gebiedsgerichte aanpak? Hoe dragen de vele duurzaamheidsinitiatieven in Nederland concreet bij aan de transitie naar een duurzaam voedselsysteem in Nederland én daarbuiten? 
4. Wat is de transitieopgave van het huidige naar het nieuwe systeem en welke sturingsmechanismen (governance instruments) kunnen deze transitie versnellen? Waar liggen kansen, welke obstakels moeten overwonnen worden, waar zitten paradigmatische spanningen, de winnaars en verliezers van transitie? 

Hoe pakt Inholland dit onderzoek aan?

De onderzoeksvragen worden uitgewerkt in vijf samenhangende werkpakketten. Vanuit Inholland is een onderzoeksteam aangesloten onder leiding van lector Patrick Huntjens (Sociale Innovatie en Duurzaamheidstransities). Samen met studenten en docent-onderzoekers is hij verantwoordelijk voor diverse werkpakketten binnen het consortium. Het gaat om onder andere deelonderzoeken op het gebied van regionale voedselsystemen & living labs als om governance (sturingmechanismen).

Werkpakket Regionale voedselsystemen & living labs:
Dit werkpakket trekt op participatieve wijze lessen uit bestaande
(gebiedsgerichte) multi-stakeholder transitiegerichte initiatieven in Nederland. Hierbij wordt rekening gehouden met de ruimtelijke, functionele en institutionele inbedding van deze systemen op verschillende schaalniveaus, om zo recht te doen aan het internationale karakter van het Nederlandse voedselsysteem. Dit wordt gekoppeld aan transitietheorie: in hoeverre en op welke manier draagt een initiatief bij aan verandering in structuur, cultuur, werkwijzen in het voedselsysteem; in welk deel van het voedselsysteem; op welk schaalniveau; en welke impact komt hieruit voort? 

Werkpakket Governance (sturingsmechanismen):
In dit werkpakket staat de vraag centraal hoe versnelling van de voedseltransitie, gericht op inhoud, proces en relaties, op effectieve en legitieme manieren kan worden vormgegeven, gefaciliteerd en gerealiseerd. 

De andere werkpakketten richten zich op het in kaart brengen van de complexe architectuur, functioneren, uitkomsten en grenzen van het huidige Nederlandse voedselsysteem en het verkennen van de scenario's voor mogelijke duurzame voedselsystemen via toekomstverkenningen. De bevindingen en gegevens uit alle werkpakketten worden op modelmatige wijze geïntegreerd en gekwanitificeerd, om zicht te krijgen op het complexe web aan activiteiten, actoren en interrelaties in het (huidige en toekomstige) Nederlandse voedselsysteem op regionale, nationale en mondiale schaal, en de uitkomsten die hieruit voortkomen. 

Wat is het belang voor het onderwijs?

Het project levert belangrijke bouwstenen voor onderwijsontwikkeling op de thematiek van transitie naar een duurzaam voedselsysteem. In de verschillende betrokken onderwijsinstellingen wordt nieuw onderwijs ontwikkeld zodat de ontwikkelde kennis wordt doorgegeven en verder wordt ontwikkeld. We streven ernaar dat dit project een beweging in gang zet waarbij het nieuwe voedselsysteem verbonden wordt aan duurzame initiatieven op het gebied van klimaat, energie en biodiversiteit die ook zijn gebaseerd op een waardensysteem met heldere, richtinggevende principes.

Interessant is de rol van jongeren in deze transities, zowel studenten als jonge boeren. Veel van deze jongeren zijn maatschappelijk geëngageerd, zoeken naar ‘betekenis’, willen onderdeel zijn van de oplossing, niet van het probleem. We willen deze jongeren nadrukkelijk betrekken in dit project. Hierdoor vergroten we de impact van het project m.b.t. de betrokkenheid van de samenleving, en kunnen er meer experimenten worden uitgevoerd.

Hoe wordt het werkveld betrokken?

Een belangrijk uitgangspunt van dit project is om de verbinding aan te gaan met werkveldpartijen en vernieuwende initiatieven uit de praktijk. Dit zal resulteren in een gezamenlijk leerproces dat sterk transdisciplinair van aard is. Daarbij betrekken we niet alleen de ‘nieuwe’ spelers en initiatieven (niches) maar maken ook nadrukkelijk de verbinding met grote en bestaande partijen (regime) waaronder voedselproducenten en supermarkketens die onderdeel zijn van het Nederlandse voedselsysteem. Nederland heeft een goede positie om transitie van het voedselsysteem te onderzoeken en aan te jagen.

Dit project bouwt voort op reeds ontwikkelde kennis en legt verbindingen met relevante bestaande initiatieven. Het gaat daarbij nadrukkelijk om partijen die ofwel transitie van het voedselsysteem als missie hebben ofwel op belangrijke transitiepaden actief zijn. Op hoofdlijnen onderscheiden we daarbij regionale of lokale agrofood initiatieven en maatschappelijke partijen en coalities in Nederland die op transitie van het voedselsysteem werken. Het gaat hier om samenwerking, versterken van de kennisbasis, en leren uit de praktijk.

Wat is het (verwachte) resultaat?

Dit is het eerste transdisciplinaire consortium dat in Nederland gaat werken aan een transitie van het voedselsysteem als geheel. Dit consortium heeft een aantal relevante resultaten voor ogen, en we zetten in op twee samenhangende doorbraken:

1. Maatschappelijke doorbraak: een nieuwe tak van transdisciplinair onderzoek met een actieve gemeenschap van onderzoekers en werkveldpartijen die zich richt op het adresseren van de structurele oorzaken (patterns, systemic structures en mental models) van het huidige, niet-duurzame voedselsysteem en het bieden van concrete handelingsperspectieven voor een duurzaam voedselsysteem.
2. Wetenschappelijke doorbraak: een transdisciplinair onderbouwde versnellingsagenda voor de transitie naar een duurzaam voedselsysteem in Nederland. Daarin geven we aan welke transities met welk(e) einddoel(en) gewenst zijn. 

De verschillende werkpakketten leveren resultaten (outputs) op die inputs vormen voor andere werkpakketten. De belangrijkste resultaten van dit project zijn:

• Een ‘repository’ van relevante voedselsysteeminformatie als basis voor de andere werkpakketten; 
• Een of meerdere toekomstscenario’s voor een duurzaam voedselsysteem;
• Kwantitatief onderbouwde inschatting van hoe bestaande regionale initiatieven bijdragen aan verduurzaming van het huidige voedselsysteem; 
• Inzicht in hoe de transitieopgave vorm kan krijgen in een gebiedsgerichte aanpak; 
• Een aantal verdiepende studies op economische, natuur- of sociaalwetenschappelijke deelthema’s;
• Een versnellingsagenda voor de transitieopgave van het huidige naar een duurzamer nieuw systeem (of subsystemen), inclusief sturingsmechanismen;
• Een boek of MOOC die de inzichten uit het gehele project weergeven en die de basis kan vormen voor bijvoorbeeld onderwijsontwikkeling.