Dit onderzoeksproject is afgerond in juni 2022.
In WhatsApp-buurtpreventiegroepen werken bewoners, politie, gemeente en andere partijen samen aan de veiligheid in de buurt door informatie uit te wisselen en verdachte situaties te melden. Het experiment WhatsApp-buurtpreventie is gestart om de werkzaamheid van deze groepen in Rotterdam te verbeteren. Uit het eerdere onderzoek Alerte burgers, meer veiligheid? blijkt namelijk dat ze vaak niet zoveel effect hebben als verwacht. Daarnaast laat het wijkprofiel zien dat de subjectieve veiligheid in 2020 in een groot aantal wijken flink daalde.
Als reactie daarop wilde de gemeente ‘terug de wijk in’ en ook door middel van hun eigen WhatsApp-buurtpreventiegroepen werken aan kortere lijnen met burgers. Zoals burgemeester Aboutaleb zei: "Het is belangrijk dat gewerkt wordt aan korte lijnen tussen bewoners en overheid en dat bewoners merken dat de overheid (veiligheids)problemen aanpakt."
Het experiment moest leiden tot kortere lijnen, een hogere meldingsbereidheid en meer ervaren veiligheid door middel van WhatsApp-buurtpreventie.
Het experiment liet zien dat het niet eenvoudig is om de werking van WhatsApp-buurtpreventie te verbeteren. Het vergt blijvende aandacht en inspanning, ook van deelnemende professionals. Voor beleidsmakers betekent dit dat er niet te gemakkelijk gedacht moet worden dat de gewenste effecten bereikt worden en dat er zelfs averechtse effecten op de loer liggen.
De enquêtes lieten namelijk ook zien dat deelnemers zich minder veilig voelden dan niet-deelnemende buurtgenoten. De precieze oorzaak hiervan is onbekend, maar het verschil is opmerkelijk.
"Het is belangrijk dat gewerkt wordt aan korte lijnen tussen bewoners en overheid en dat bewoners merken dat de overheid (veiligheids)problemen aanpakt."
Stadszaken.nl ging in gesprek met onderzoeker Jossian Zoutendijk over dit onderzoeksexperiment. Buurtpreventie via WhatsApp-groepen door gemeenten leidt namelijk niet per se tot verbeteren van objectieve veiligheid en kan zelfs zorgen voor een groter gevoel van subjectieve onveiligheid. In dit artikel gaat het platform in op de onderzoeksresultaten en hoe gemeenten ervoor kunnen zorgen dat het gebruik van deze app-groepen wél efficiënt is.
Uit meerdere onderzoeken blijkt dat veiligheidsapps op WhatsApp een averechts effect kunnen hebben. “Mensen voelen zich niet per se gelukkiger of veiliger als ze in zo’n groep zitten. Sterker nog: het veiligheidsgevoel kan juist dalen door de reacties in de app. Deelnemers zien meer verdachte of onveilige situaties en geven hun eigen buurt een lager cijfer dan niet-gebruikers,“ schrijft Rijmond in hun recente artikel, waarin lector Marnix Eysink Smeets aan het woord komt over dit onderzoek naar WhatsApp-buurtpreventie.
"Terughoudendheid vanuit gemeenten ten aanzien van WhatsApp-buurtpreventiegroepen lijkt op zijn plaats: er is weinig bewijs voor de effectiviteit ervan. Deelname aan zo’n groep heeft wel aantoonbaar effect op de veiligheidsbeleving, maar niet per definitie een positief effect," schrijft Binnenlands Bestuur over de resultaten van dit onderzoek.
"Door WhatsApp-groepen kan het veiligheidsgevoel juist afnemen. ‘Baat het niet, dan schaadt het niet', gaat hier niet op."
Het experiment was een samenwerking tussen het lectoraat Publiek Vertrouwen in Veiligheid, de gemeente Rotterdam en beheerders van WhatsApp-buurtpreventiegroepen. Het eerdere onderzoek Alerte burgers, meer veiligheid? legde verschillende succesfactoren bloot van digitale buurtpreventiegroepen. Op basis van die factoren ontwierp het lectoraat samen met de gemeente Rotterdam en beheeders van een aantal interventies. De beheerders pasten de interventies een jaar lang toe in vier appgroepen.
Voorafgaand en na afloop van het experiment is een meting gehouden met de hulp van studenten Integrale Veiligheidskunde. Daarmee konden onderzoekers van het lectoraat zien of de interventies effect hadden. De resultaten zijn beschreven in het rapport De werking van digitale buurtpreventie in Rotterdam.
Studenten Integrale Veiligheidskunde zijn erg belangrijk geweest voor het experiment WhatsApp-buurtpreventie. Dankzij hen konden er in totaal 834 enquêtes afgenomen worden, zowel op straat als in appgroepen. Na een training trokken onderzoekers met de studenten de wijk in om beide metingen te doen. Ze namen vragenlijsten af en raakten in gesprek met bewoners, waardoor ze ‘proefden’ wat veiligheid voor bewoners betekent.
In totaal hebben zo’n 85 studenten een bijdrage geleverd aan het onderzoek. Naast de grote groep studenten die hielp met de vragenlijsten, heeft ook een aantal derdejaars studenten in het kader van hun stage meegeholpen. Ze hebben wervingsacties op touw gezet, rondes gedaan door de wijk, buurtbijeenkomsten georganiseerd en meegedacht over de appgroep. Hiermee hielpen zij de beheerders met interventies. Het mooie is dat zij op hun beurt ook weer veel van de beheerder hebben geleerd. De stagairs kwamen met goede eindproducten, zoals een handleiding voor professionals.
De inzichten van onze onderzoeken naar digitale buurtpreventie worden gebruikt in de module ‘Burgerparticipatie en Veiligheid’ voor vierdejaars studenten Integrale Veiligheidskunde.
